Dịch thuật văn học - cần có trách nhiệm với bạn đọc

Trong nhiều năm qua, độc giả Việt Nam đã được tiếp xúc với rất nhiều các tác phẩm văn học nước ngoài qua các tác phẩm được dịch thuật sang tiếng Việt được đánh giá cao. Nhiều dịch giả của Việt Nam đã được sự công nhận của người dịch như: Cao Xuân Hạo, Tuấn Đô, Thúy Toàn, Nguyễn Hữu Dũng,…. Do đó, người đọc sẽ có tâm lý là không chỉ tìm những tác phẩm nổi tiếng mà còn phải xem ai là dịch giả mới quyết định mua sách.

Tình trạng dịch lậu vẫn còn tồn tại

Việt Nam đang mở rộng quan hệ với các quốc gia trên thế giới, điều này đã tạo điều kiện để các tác phẩm văn học nước ngoài đến với bạn đọc Việt Nam dễ dàng hơn, khi mà nhu cầu đọc các tác phẩm văn học nước ngoài của công chúng đang ngày càng có những chuyển biến tích cực.

Trên thực tế, bên cạnh tình trạng không có chọn lọc trong việc dịch thuật văn học thì còn tồn tại một nghịch lý, đó là tác phẩm dịch được xuất bản rất nhiều. Nhưng một bản dịch có chất lượng tốt thì lại rất ít, không kể đến những tác phẩm đã trở thành thảm họa dịch thuật, nó phản ánh một tình trạng cẩu thả trong công việc dịch thuật của người dịch.

Vấn đề này đã trở nên nghiêm trọng hơn khi mạng Internet ngày càng phát triển, đi kèm theo đó là xuất hiện nhiều bản dịch online với chất lượng kém. Trong đó, số người dịch lạm dụng các công cụ dịch thuật để chỉnh sửa các câu chữ rồi đăng lên các blog, diễn đàn ngày càng tăng lên. Những người dịch này thường được gọi là editor online, và hiển nhiên là nếu không hiểu được ngôn ngữ gốc của tác phẩm thì sẽ không thể đảm bảo tính chính xác của bản dịch, thậm chí điều xấu nhất là chứa đứng những lỗi dịch lệch lạc, ngô nghê. Gần đây, trên mạng xã hội X, một công ty sách còn đăng tải thông tin tuyển dụng biên tập viên văn học nước ngoài, trong đó đánh giá năng lực của người biên tập căn cứ vào “một trích đoạn mà bạn đã edit (biên tập – NH) tâm huyết nhất” không cần người biên tập phải biết ngôn ngữ gốc của tác phẩm. Đây rõ ràng là một thái độ rất vô trách nhiệm đối với ngành dịch thuật và cả người đọc nói chung, đơn nhiên thông tin này ngay lập tức đã bị phản ứng gay gắt và có người đã khẳng định rằng họ sẽ không bao giờ mua sách từ công ty này.

Dịch thuật văn học tại Việt Nam đang ngày càng phát triển

Dù thế nào đi nữa, một bản dịch tốt sẽ tổng hợp nhiều yếu tố, bởi trong quá trình dịch thuật, tác giả phải là người giỏi ngôn ngữ gốc của tác phẩm, giỏi tiếng Việt, vừa phải có vốn văn hóa, tri thức phong phú, linh hoạt trong cách sử dụng từ ngữ để diễn đạt, mô tả. Không chỉ riêng công việc dịch sách, việc dịch các tác phẩm văn học không đơn giản chỉ là chuyển ngữ mà trong bản dịch phải đưa tới cho người đọc Việt Nam một văn bản thuần Việt, giữ gìn được giá trị của văn bản gốc. Nếu nhìn từ quá trình phát triển xã hội, có thể coi các tác phẩm dịch đúng đắn sẽ là nguồn tri thức khoa học, văn hóa, nghệ thuật rất quan trọng. Bởi sách dịch vừa nâng cao khả năng hiểu biết, bổ dung thêm những kiến thức khoa học vừa góp phần làm thỏa mãn nhu cầu thẩm mỹ của công chúng. Vì vậy, đã đến lúc các cơ quan chức năng có trách nhiệm cần xem xét, tổ chức, quản lý vấn đề về dịch thuật và xuất bản một cách nghiêm túc.

Làm thế nào để trở thành một dịch giả chuyên nghiệp?

Dịch giả là những người chuyên dịch thuật các tài liệu, giấy tờ từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác. Trên thực tế, nhiều dịch giả có những nền tảng khác nhau, học đã từng làm việc ở nhiều lĩnh vực khác nhau như kế toàn, thư ký, luật sư song ngữ,.... Những công việc này đòi hỏi việc học một ngôn ngữ thứ 2 do việc đọc và nghiên cứu tài liệu phải dùng đến một ngôn ngữ khác.

Khởi nghiệp dịch thuật thành công

- Hòa nhập: nếu có điều kiện, bạn hãy sống và làm việc ở nước ngoài ít nhất từ 6 - 12 tháng. Việc sống và làm việc với người bản địa sẽ giúp bạn nhiều trong việc diễn đạt ngôn ngữ.

- Tham gia khóa học huấn luyện dịch thuật: hãy tự tìm một khóa học hoặc chương trình huấn luyện dịch thuật, hoặc đơn giản là bạn chăm chỉ đọc sách/báo của nước ngoài, Ở Việt Nam cũng có nhiều khóa học tập trung luyện viết - dịch có thể giúp bạn cải thiện kỹ năng rất tốt.

- Chỉ tập trung một ngôn ngữ thứ 2: Việc biết nhiều ngôn ngữ nhưng không chuyên sâu sẽ không đủ để đảm bảo một công việc dịch thuật chuyên nghiệp. Bạn phải có một nền tảng vững chắc trong một ngôn ngữ nước ngoài mà bạn phải xác định mình sẽ là người giỏi nhất với ngôn ngữ đó.

- Bạn phải thử sức mình trong nhiều lĩnh vực mới với nhiều dự án từ các ngành nghề để kỹ năng dịch thuật của bạn có thể được nâng lên theo thời gian. Đây chính là cách tự nhiên và duy nhất để bạn phát triển khả năng của mình.

Tuy nhiên, trong thực tế thì một số dịch giả chỉ mới nhận làm được 2 - 3 dự án nhưng họ đã tự nhận rằng mình là chuyên gia trong những lĩnh vực mà họ chưa từng làm trước đây, hoặc trong những ngành mà họ chưa từng tìm hiểu. Nếu không may bạn để chất lượng bản dịch không được như ý muốn của khách hàng thì uy tín và thương hiệu của bạn sẽ giảm rất đáng kể.

Chúng tôi hy vọng với những Tip hướng dẫn nhỏ này có thể sẽ giúp ích cho quyết định của bạn khi xem xét sẽ bước chân vào lĩnh vực dịch thuật.